Grzybice skóry i błon śluzowych należą do grupy chorób zakaźnych wywołanych przez grzyby chorobotwórcze.
Wbrew pozorom grzybica nie jest wynikiem braku higieny. Wręcz przeciwnie – zbyt częsty kontakt z wodą i wyjaławiającymi skórę detergentami może sprzyjać jej rozwojowi.
Do zakażenia może dojść podczas:
- noszenia pożyczonego obuwia, np. do uprawiania sportów (łyżwy, buty narciarskie, tenisówki na kręgielni)
- przymierzania obuwia w sklepie
- korzystania ze wspólnych urządzeń sanitarnych (pryszniców, umywalek, ubikacji)
- noszenia niewygodnego obuwia (ucisk, zgniatanie powoduje deformację płytek paznokciowych)
- zamieszkiwania dużych skupisk ludzi (hoteli, sanatoriów, internatów)
- korzystania z usług kosmetyczki w ośrodkach odnowy biologicznej (źle zdezynfekowane narzędzia do pedikiuru i manikiuru)
- noszenia nieprzewiewnego, gumowego obuwia, a także bielizny i skarpet wykonanych z tworzyw sztucznych
- korzystania ze wspólnych ręczników, grzebieni
- dotykania bezdomnych, chorych zwierząt (psów, kotów).
Do grupy zwiększonego ryzyka zachorowania na grzybice skóry należą:
- chorzy na nowotwory
- zakażeni wirusem HIV
- przewlekle stosujący antybiotyki, kortykosteroidy, leki immunosupresyjne
- cierpiący na przewlekłe choroby metaboliczne (cukrzyca, niedoczynność tarczycy).
Jakie są rodzaje grzybic?
Grzyby chorobotwórcze można podzielić na: dermatofity, grzyby drożdżopodobne i pleśnie.
Grzybica skóry owłosionej
Może dotyczyć owłosionej skóry głowy oraz brody. Grzybicę owłosionej skóry głowy najczęściej spotyka się u dzieci, które zarażają się od chorego zwierzęcia (np. kota) lub innego dziecka. W przypadku grzybicy drobnozarodnikowej powierzchownej na głowie można stwierdzić liczne ogniska złuszczania skóry z jakby równo przystrzyżonymi włosami. Podobne ogniska wyłysienia o złuszczającej się powierzchni, ale mniej liczne, w obrębie których włosy są różnej długości, spotyka się w grzybicy strzygącej powierzchownej. Bolesny, zapalny guz lub naciek, z którego wydobywa się treść ropna, to obraz kliniczny grzybicy strzygącej głębokiej, którą można się zarazić od chorych zwierząt. Czwartą odmianą grzybic owłosionej skóry głowy jest grzybica woszczynowa, obecnie niespotykana. W przypadku jej wystąpienia obserwuje się tzw. tarczki woszczynowe - żółte strupy zawierające grzybnię oraz złuszczony naskórek, o zapachu mysich nor, które po wyleczeniu pozostawiają blizny i trwałe ogniska wyłysienia.
Grzybica owłosionej skóry brody dotyczy mężczyzn. Może przebiegać zarówno w postaci zapalnych guzów, z których sączy się treść ropna, jak i ognisk złuszczających z „wystrzyżonymi” włosami.
Grzybica skóry gładkiej
Może dotyczyć każdej okolicy ciała. Grzybica drobnozarodnikowa i grzybica strzygąca skóry gładkiej dają podobny obraz kliniczny. Mogą to być ogniska rumieniowo-obrzękowe z grudkami i krostami na obwodzie lub ogniska rumieniowo-złuszczające z różnie nasilonym odczynem zapalnym. Często, zwłaszcza u mężczyzn, zmiany o tym charakterze występują w pachwinach. Szczególną odmianą grzybicy skóry gładkiej jest przewlekła grzybica skóry gładkiej. Dotyczy ona głównie kobiet z zaburzeniami endokrynologicznymi i zaburzeniami odporności. Na kończynach dolnych i pośladkach stwierdza się wówczas sinoczerwone ogniska z otrębiastym złuszczaniem.
Grzybica stóp
Istnieją trzy odmiany tej grzybicy. W odmianie międzypalcowej, w której najczęściej zajęte są przestrzenie pomiędzy III i IV palcami stopy (zewnętrznymi), dominują maceracja naskórka, rumień i złuszczanie. W odmianie potnicowej stwierdza się ogniska rumieniowo-wysiękowe z licznymi pęcherzykami w okolicy śródstopia. Zmiany o innym charakterze stwierdza się w przypadku odmiany złuszczającej, gdzie rumieniowo-złuszczające ogniska z nadmiernie zrogowaciałym naskórkiem lokalizują się na podeszwach i bocznych częściach stopy. Czasem powstają wtórne pęknięcia skóry. Należy pamiętać, że równocześnie ze zmianami na stopach mogą powstawać podobne zmiany na dłoniach, które nie są wynikiem bezpośredniego zakażenia skóry tych okolic, lecz skutkiem reakcji alergicznej na antygeny grzyba.
Drożdżyca błon śluzowych
Najczęściej dotyczy jamy ustnej oraz narządów płciowych (pochwy, sromu, napletka, żołędzi). Są to białawe ogniska przypominające mleczne naloty. Po ich usunięciu uwidacznia się żywoczerwony rumień z nadżerkami. Zmianom towarzyszy uczucie pieczenia, palenia i świądu. Po wyleczeniu obserwuje się dużą tendencję do nawrotów.
Kandydoza kątów ust (zajady)
Infekcji sprzyja maceracja związana z częstym oblizywaniem ust. W kącikach ust pojawiają się pęknięcia naskórka pokryte strupami, ze stanem zapalnym dookoła. Zmianom towarzyszy bolesność.
Kandydoza paznokci i wałów paznokciowych
Początkowo zajęte są wały paznokciowe - zaczerwienione, obrzęknięte i bolesne przy ucisku. Z okolicy między wałem paznokciowym a płytką wydobywa się treść ropna. Z czasem proces chorobowy może przejść na płytkę paznokciową, która staje się matowa, szorstka i pobruzdowana. Ta postać drożdżycy to choroba zawodowa pracowników pralni i przemysłu spożywczego.
Wyprzenia drożdżakowe
Zmiany dotyczą okolic fałdów skóry, czyli pach, pachwin, pośladków, okolic podsutkowych, pępka, fałdów brzusznych u osób otyłych, a także okolicy pieluszkowej u niemowląt. Duża wilgotność, ciepło i liczne otarcia naskórka to czynniki, które decydują o rozwoju drożdżyc w tych okolicach. Na skórze stwierdza się ogniska zapalne, sączące, często pokryte białawym nalotem. Wykwitom tym towarzyszą często tzw. ogniska satelitarne na obwodzie, z grudkami i krostami.
Łupież pstry
Na skórze klatki piersiowej, szyi, kończyn górnych stwierdza się liczne jasnobrązowe plamki z delikatnym złuszczaniem. Zmiany mają tendencję do zlewania się. Pod wpływem słońca dochodzi do odbarwienia ognisk chorobowych. Choroba najczęściej dotyczy młodych kobiet i jest spowodowana zakażeniem grzybem Malassezia Furfur.
Dlaczego powstaje grzybica paznokci? Zdecydowanie najczęstszą grupą grzybów, które powodują tą chorobę są dermatofity. Znacznie rzadszą przyczyną są drożdże i pleśń, przy czym drożdże pojawiają się częściej w przypadku grzybicy paznokci rąk. Do rozwoju zakażenia może dojść w wyniku noszenia obuwia mocno przylegającego do stopy, nieprzepuszczającego powietrza i zakrywającego całą jej powierzchnię. Grzybica paznokci może rozwinąć się w wyniku urazu mechanicznego lub skaleczenia. Długotrwałe stosowanie antybiotyków lub sterydów też może przyczyniać się do rozwoju tej choroby. Otyłość, cukrzyca, problemy z krążeniem czy łuszczyca to choroby, które zwiększają ryzyko rozwoju zakażenia. Częste korzystanie z basenu lub sauny również sprzyja infekcji. Grzybica paznokcia rozwija się w stosunkowo prosty sposób. Wilgotne, ciepłe środowisko to dla grzybów idealne warunki do rozwoju. Czasem wystarczy zakładanie skarpet lub butów na niedokładnie wysuszone stopy, aby zaczęła rozwijać się grzybica. Nie bez znaczenia są też predyspozycje genetyczne. Grzybica paznokci rąk zdarza się częściej u osób, których ręce są stale wilgotne – np. pracowników myjni
Jak wygląda grzybica paznokci?
Objawy grzybicy paznokci najczęściej dotyczą zmian w ich wyglądzie. Zakażenie nie jest bolesne, dopóki nie ma zaawansowanej formy i ciężkiego przebiegu. Typowe objawy grzybicy paznokci rąk i nóg to:
- zmiana zabarwienia paznokcia na żółty, rzadziej biały lub brązowawy;
- zmiana kształtu – zakażone grzybicą paznokcie stają się kruche i nadmiernie zgrubiałe;
- bruzdy i pofałdowania;
- odkształcanie się zainfekowanych paznokci i oddzielanie ich od łożyska;
- uczucie kłucia w obrębie zakażonych grzybicą paznokci i nieprzyjemny zapach.
- grzybica paznokci bardzo często dotyczy dużego palca u stopy. Zwykle infekcja rozpoczyna się na brzegu paznokcia.
Lek na grzybicę paznokci dobierany jest w zależności od rodzaju mikroorganizmu, powodującego chorobę. Zależy również od nasilenia zmian, interakcji z innymi lekami, które pacjent stosuje i działań niepożądanych, które może powodować preparat na grzybicę paznokci.
Jak rozpoznać grzybicę?
W każdym przypadku podejrzenia zachorowania na grzybicę należy się zgłosić niezwłocznie do lekarza dermatologa, który powinien dokładnie zebrać wywiad i obejrzeć zmiany skórne. Grzybice skóry i błon śluzowych mogą imitować wiele innych jednostek chorobowych, dlatego ich rozpoznanie musi się opierać na badaniach dodatkowych.
Grzybica paznokci
Może dotyczyć paznokci rąk lub (częściej) stóp. Praktycznie nie występuje u dzieci. Najczęściej zajęte są paznokcie palców zewnętrznych (przewlekły ucisk). Zmiany na płytkach paznokciowych polegają na ich zgrubieniu, przebarwieniu, łamliwości, nadmiernym rogowaceniu i pobruzdowaniu. Z czasem paznokieć staje się kruchy i łamliwy, może też dojść do wykruszenia się płytki paznokciowej. Zarodniki grzyba mogą wniknąć do płytki paznokciowej od różnych stron, dlatego istnieje kilka odmian grzybic paznokci.
Grzybica paznokci – przyczyny powstawania
Postawienie diagnozy może ułatwić oglądanie zmian chorobowych w ciemnym pomieszczeniu w świetle lamp Wooda. W niektóre postaciach grzybicy w świetle tej lampy obsertwuje się charakterystyczne świecenie zmian odpowiednie dla danego gatunku grzyba: łupież pstry – barwa żółtobiała, grzybica woszczynowa – matowozielona, grzybica drobnozarodnikowa – jasnozielona. Podstawą rozpoznania jest jednak dodatni wynik badania mykologicznego, wykonywanego w specjalistycznych laboratoriach. Z chorobowo zmienionych miejsc na skórze pobiera się zeskrobiny lub wymazy, które ogląda się pod mikroskopem oraz hoduje na specjalnych podłożach mikrobiologicznych. W razie zakażenia wzrost chorobotwórczego grzyba obserwuje się po około 2-3 tygodniach, jest to więc badanie długotrwałe.
Jak leczyć grzybicę?
Leczenie zakażeń grzybiczych obejmuje stosowanie preparatów zewnętrznych, leków doustnych, dezynfekcję obuwia i bielizny oraz przestrzeganie zasad profilaktyki. Na początku leczenia oraz po jego zakończeniu niezbędne wydaje się wykonanie dezynfekcji, którą przeprowadza się 10% roztworem formaliny oraz 1% i 0,5% roztworem chinoksyzolu. Najlepszym sposobem eliminacji zarodników grzybów z otoczenia jest jednak wymiana obuwia, bielizny, skarpet na nowe. W ostatnich latach wachlarz preparatów przeciwgrzybiczych znacznie się poszerzył. Są one na ogół skuteczne, bezpieczne i dobrze tolerowane. Są to.: terbinafina, itrakonazol, flukonazol, mikonazol. Leki te są dostępne w postaci szamponów, kremów, maści, pudrów, lakierów do paznokci i aerozoli.
W przypadku potwierdzonej infekcji grzybiczej lekarz zaleci odpowiednie leczenie oraz ustali czas trwania kuracji. Należy zaznaczyć, że w przypadku niektórych grzybic terapia może trwać zarówno jeden dzień (drożdżyca pochwy), jak i sześć miesięcy (grzybica paznokci). Wynik leczenia zależy w głównej mierze od współpracy pacjenta z lekarzem. Systematyczne wizyty kontrolne, nieprzerywanie leczenia i przestrzeganie zasad profilaktyki to niezbędne warunki do osiągnięcia powodzenia w leczeniu.
Jak można zapobiec grzybicy?
Pamiętaj, że lepiej jest zapobiegać niż leczyć. Aby ustrzec się przed zakażeniami grzybiczymi, na które stale jesteśmy narażeni, należy przestrzegać podstawowych zasad profilaktyki. Odnoszą się one zarówno do niedopuszczenia do pierwszego zakażenia, jak i do ochrony przed ponownym zakażeniem po wyleczeniu. Grzyby dobrze się rozwijają w środowisku ciepłym i wilgotnym. Należy więc unikać takich miejsc oraz nie stwarzać zarodnikom grzybów korzystnych warunków na swojej skórze.
Kilka ważnych zasad
- używaj własnego ręcznika i własnych przyrządów do higieny (gąbka, obcinacz do paznokci).
- na pływalniach, w łaźniach, saunach, sanatoriach nie chodź boso. Noś zawsze własne klapki.
- unikaj pożyczania cudzego obuwia (łyżwy, buty narciarskie).
- staraj się kupować bieliznę, skarpetki wykonane z naturalnych, przewiewnych materiałów.
- wybieraj wygodne obuwie wykonane z naturalnych materiałów.
- codziennie zmieniaj skarpetki.
- myj dokładnie stopy, fałdy skóry (okolice pachowe, pachwinowe). Dokładnie osuszaj ciało w tych okolicach.
- nie głaszcz bezdomnych zwierząt (kotów, psów).
- przy długotrwałej antybiotykoterapii stosuj probiotyki dostępne w aptekach bez recepty (w formie kapsułek, tabletek lub globulek dopochwowych).
